Systeemdenken en kernoorzaken

Systeemdenken is beseffen dat alles met alles samenhangt en dat wat in een deel van het systeem gebeurt, gevolgen heeft voor het geheel. Dit is van toepassing op diverse systemen zoals de aarde, de samenleving en organisaties. Systeemdenken maakt het mogelijk om problemen bij de bron aan te pakken in plaats van alleen symptomen te bestrijden, en om oplossingen te bedenken zonder dat deze leiden tot andere problemen elders. Het systeem aarde functioneert van zichzelf volledig duurzaam en in balans. De aarde is een open systeem voor energie maar een gesloten systeem voor materie: er komt niets bij, niets verdwijnt en alles verspreidt zich.
 
Wij hebben in beginsel op vier fundamentele manieren een negatieve invloed op het systeem aarde. Hiermee tasten we de werking aan van de mechanismen die het leven op aarde mogelijk maken en brengen we de toekomst van de generaties na ons in gevaar. In de huidige samenleving passen we alle vier van deze vernietigingsmechanismen structureel en op grote schaal toe. Dit zijn eigenlijk ‘ontwerpfouten’ van de maatschappij en ze vormen de kernoorzaken van onduurzaamheid. Drie van de kernoorzaken zijn ecologisch en één is sociaal. 
 
De drie ecologische kernoorzaken:
1. Systematische fysieke degradatie van natuur en natuurlijke processen
We breken de natuur sneller af dan de tijd die nodig is om te herstellen, zoals door ontbossing, overbevissing, onttrekking grondwater, bebouwing en bestrating, versnippering en monoculturen. Hiermee belemmeren we natuurlijke cycli. Hierdoor neemt niet alleen de hoeveelheid natuur af en natuurlijke processen verstoord maar verslechterd ook de kwaliteit van de natuur en wordt het natuurlijk systeem verzwakt. De afbraak van de natuur is een rechtstreekse bedreiging van ons voortbestaan. Ons leven hangt af van ecosystemen, want ze leveren ons alles wat daarvoor noodzakelijk is: zuurstof, voedsel, water, bescherming tegen extreme weersomstandigheden zoals hitte en extreme neerslag, grondstoffen om mee te bouwen of medicijnen van te maken, enzovoort.
 
2. Systematische toename concentraties stoffen uit de aardkorst
We halen stoffen uit de aardkorst en brengen deze in een grotere hoeveelheid en hoger tempo in de biosfeer dan de natuur kan verwerken en weer terug kan voeren naar onder de aardkorst. Dit doen we met fossiele brandstoffen, metalen en mineralen. De natuurlijke kringloop is verbroken en de stoffen stapelen zich op in de biosfeer en concentreren zich in dieren, planten, water, bodem, lucht enzovoort. Dit zorgt voor problemen zoals klimaatverandering, vervuiling en vermesting.
 
3. Systematische toename concentraties door de mens geproduceerde stoffen
In onze samenleving produceren we stoffen die natuurvreemd zijn of in een veel hoge hoeveelheid die niet door de natuur kunnen worden afgebroken. Het tempo en de concentratie is groter dan de natuur kan verwerken. Voorbeelden zijn stoffen zoals bestrijdingsmiddelen, conserveringsmiddelen, brandvertragers, weekmakers en (micro-)plastics, PFAS/PFOS etc. De stoffen stapelen zich op in de biosfeer en concentreren zich in dieren, planten, water, bodem en lucht. Dit zorgt voor problemen zoals verlies van biodiversiteit, plastic soep, vervuiling etc. 
 
De sociale kernoorzaak:
4. Systematische toename van obstakels voor mensen om in hun basisbehoeften te voorzien
​We beperken mensen in het kunnen voorzien in hun basisbehoeften. Dit zijn aangeboren behoeften die vervuld moeten worden om lichamelijk, geestelijk en sociaal gezond te zijn. Dit doen we door bij te dragen aan ongelijkheid, discriminatie, oneerlijke beloning, kinderarbeid, werkstress en gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Tegelijkertijd worden maatschappelijke systemen aangetast waardoor het vertrouwen in de systemen en het vertrouwen in de individuen, organisaties en instituten afneemt. Zoals structurele obstakels voor gezondheid, invloed/participatie, competentie/ontwikkeling, onpartijdigheid (gelijke behandeling) en betekenisgeving. Deze obstakels en de beperkingen om in basisbehoeften te kunnen voorzien verhinderen de samenleving om zich te ontwikkelen tot een rechtvaardig en sociale samenleving.